De dominee van Buchenwald

Op de cover van het boek staat een korte samenvatting van de hele inhoud en de context waarin een en ander plaatsvond. Ds. Paul Schneider (1897-1939) groeide op in een Duitse protestantse gemeente, waar de naam van dr. H.F. Kohlbrugge bekend was. Mede daardoor kende hij ook de Nederlandse Geloofsbelijdenis die later, tijdens zijn gevangenschap, veel voor hem betekende. Na zijn studie werd hij predikant in een kleine dorpsgemeente.

Schneider sloot zich in de jaren dertig aan bij de Bekennende Kirche, een beweging die niet wilde buigen voor de ideologie van Hitler. Vanwege zijn verzet tegen het nationaalsocialisme werd hij verschillende malen gearresteerd. Uiteindelijk werd Schneider weggevoerd naar concentratiekamp Buchenwald. Daar viel hij op doordat hij moedig getuigde van zijn geloof in de Heere Jezus Christus. Daarom werd hij de ‘dominee van Buchenwald’ genoemd. Na een jaar van eenzame opsluiting en tal van martelingen werd Paul Schneider op 18 juli 1939 door een kamparts gedood.

De volgende hoofdstukken geven een goed beeld van het leven ds. Paul Schneider: domineeszoon, schooljongen en soldaat, student, stage bij de arbeiders, geestelijke praktische voorbereidingen op het ambt, dienaar in Hochelheim, het conflict begint, Dickenschied en Womrath, gevangenschap en uitwijzing, concentratiekamp Buchenwald, levenseinde, naar huis en zijn begrafenis.

Dat de heer Goedhart nauwkeurig onderzoek gedaan heeft, blijkt ook uit de epiloog, een lijst met belangrijke begrippen, literatuur en een notenapparaat.

Het zou te ver voeren om verschillende voorbeelden te beschrijven van het moedige getuigen van Paul Schneider, daarom zal ik één voorbeeld vermelden:

‘Op 11 november 1938 was er een groot aantal Joden samengebracht op de appelplaats. Na zijn bevrijding vertel de Jood Ernst Cramer: ‘Op deze avond hoorden we een stem uit het poortgebouw. Een man zei heel duidelijk de Zaligsprekingen op. Toen hij bij de zesde kwam: ‘Zalig zijn die vervolgd worden om der gerechtigheid wil’, zei iemand zachtjes achter mij: ‘Dat kan geen Jood zijn. Dat moet iemand zijn voor wie de Bergrede iets heel bijzonders is. Het is één van de mooiste godsdienstige verhalen uit de wereldgeschiedenis.’ Even later hoorden wij een woest gestamp en pijnkreten. Echter, deze christelijke woorden hebben toen ook Joden krachten gegeven.’ (pag. 124)

Een zekere Hans Grohe sprak Paul Schneider aan en zegt hem: ‘Wees toch voorzichtig en provoceer de SS niet nog meer’. En het antwoord van Schneider? ‘Daarom ben ik hier. Anders bestaat er geen hoop… Hier in het kamp ben ik Gods boodschapper. Als ik niet mee protesteer, ben ik medeschuldig aan de misdaden…’

Wat een moed, wat een geloof. Zouden u en ik het volgehouden hebben in Buchenwald? Wij zijn immers zwak van moed, klein van krachten en stof van jongs af geweest… Wanneer is het alleen mogelijk? ‘Als de liefde van Christus in de dadelijkheid je hart vervult!’

Wanneer u zijn hele levensverhaal leest, dat is het treffend dat deze moedige dominee allerminst moedig of zelfs vrijmoedig is begonnen. Wat is zijn persoonlijke weg naar het licht een weg van veel twijfelingen en strijd geweest. Dat geldt ook voor zijn weg naar het ambt. Telkens vroeg hij zich af of hij er wel geschikt voor was en zelfs na zijn theologische opleiding heeft het nog behoorlijk lang geduurd voordat hij zich liet bevestigen als predikant. Is het dan niet opmerkelijk, dat deze eerlijke en bescheiden man een ware kroongetuige van Koning Jezus mocht zijn in zijn ambtelijke loopbaan, zijn gevangenschap en in zijn sterven. Hier mogen we met gerustheid zeggen: een getuigenis van Gods trouw in zijn leven. Dit boek lees je achter elkaar uit, maar het laat ook iets na.

We zijn de heer Goedhart bijzonder veel dank verschuldigd, dat we deze levensbeschrijving in onze taal mogen hebben. Van harte aanbevolen! Ook voor onze jongeren, zodat zij niet vergeten, maar ook dat dit geloofsgetuigenis hen jaloers mocht maken.

Uit de hele wereld kwamen blijken van meeleven: de Engelse bisschop van Chicester, George Bell, de theoloog Karl Barth en Dietrich Bonhoeffer, de bekende theoloog die in 1945 zelf terechtgesteld wordt vanwege deelname aan de samenzwering tegen Hitler, noemt hem de eerste martelaar.

In zijn cel in de bunker in concentratiekamp Buchenwald vormt een gedenkplaat een blijvende herinnering aan Paul Schneider. Op verzoek van Margarete (zijn vrouw) is aan de tekst op de plaat deze Bijbeltekst toegevoegd: ‘Zo zijn wij dan gezanten van Christuswege, alsof God door ons bade; wij bidden van Christuswege: Laat u met God verzoenen’ (2 Kor. 5:20). Een aansporend Bijbelwoord, dat de kern vormt van het getuigenis dat Paul Schneider in zijn leven heeft gegeven.

Neem, lees, opdat wij niet vergeten!