Voor religie en vrijheid

Hij wil met zijn boek het liberale verhaal ontkrachten dat vrijheid ziet als een waarde die veroverd is op het christendom door de Verlichting en de Franse revolutie. Democratie lijkt de ultieme regeringsvorm. Maar de schaduwzijde daarvan is: geen externe norm, want de helft plus één beslist. Een overheid die tot in de haarvaten van de persoonlijke levenssfeer invloed heeft. Een cultureel fundament ontbreekt. Waar dat ontbreekt – en dat is nu het geval - ontaardt democratie in ochlocratie, de regering van de massa. De liberale opvattingen leiden tot dwang. Die analyse vindt zijn bevestiging in de praktijk. TEKSTEN OVER VRIJHEID Bart Jan Spruyt betoogt in zijn boek dat de vrijheid en tolerantie juist christelijke papieren hebben. Hij bestudeerde grondleggende politieke teksten uit het verleden ten behoeve van onder andere zijn lessen maatschappijwetenschappen. ‘Het Plakkaat van Verlating – onze ‘onafhankelijkheidsverklaring’ uit 1581 – bepleit met een beroep op de Bijbel een vorst die als een herder voor de schapen zorgt. De macht dient dus ten gunste van het volk te worden uitgeoefend. Dat impliceert vrijheid van godsdienst, en een vergadering van Staten die het volk representeert en een vorst kan afzetten wanneer die zich als wolf ontpopt’ [geciteerd uit Elsevier 3 januari 2015]. Spruyt verwijst naar ‘de liberteyt van religie en conscientie’ van Willem van Oranje. ‘Die vrijheid heeft de grondslag van de Nederlandse staat en samenleving gevormd (…)’. Tal van teksten over de vrijheidsgedachte heeft Spruyt verzameld. Teksten van de rechtsgeleerde Scholten, Noordmans, De Savornin Lohman, Groen van Prinsterer, Ulrik Huber, teksten uit de tijd van de Opstand, poëtisch werk zoals het Wilhelmus, werk van Calvijn en Luther en de middeleeuwse bron: de Blijde Inkomste. Waarom al die teksten? Om duidelijk te maken dat vrijheid en tolerantie geen ‘product’ zijn van de Verlichting en Franse revolutie. DEBAT Het debat over dit boek richtte zich met name op de plaats van artikel 36 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Daarmee wordt geen recht gedaan aan het boek. Het boek voert terug naar specifieke bronnen, die zeer waardevol zijn voor leerlingen om na te denken over het doorgeslagen liberalisme en de vrijheidsbeperking die leerlingen zich voor hun ogen zien voltrekken. Tegelijkertijd is het goed om na te denken over teksten uit de christelijke traditie. Valt het christendom in diezelfde valkuil? De context waarin die teksten functioneren, is van wezenlijk belang voor de beoordeling. Verder is van belang te beseffen wat de reikwijdte van de overheidsmacht is. Tegelijkertijd is het nodig de Bijbelse noties te doordenken. De overheid in de dagen van Paulus was verre van christelijk. Toch draagt hij Timotheüs op te bidden voor de overheid. Waarom? ‘Opdat wij een gerust en stil leven leiden mogen in alle godzaligheid en eerbaarheid’. De kanttekenaren - ook schrijvers van een grondige bron - geven aan: ‘Rechte overheden zijn bewaarders, of beschermers, van de beide tafelen der wet’ (1 Tim. 2:2/k.5). De overheid moet een gerust en stil leven garanderen om God naar Zijn Woord te dienen. God naar Zijn Woord in vrijheid dienen vraagt in ieder geval geen overheid die heerst over de persoonlijke levenssfeer van haar burgers.